زندگی و آرای حیدرعلی قلمداران؛ از نقد تقلید تا دفاع از عقل دینی

به گزارش پیشگام اقتصاد، حیدرعلی قلمداران قمی، فرزند اسماعیل، در سال ۱۲۹۲ خورشیدی در روستای دیزیجان در ۵۵ کیلومتری جاده قم-اراک به دنیا آمد.

وی از سن پنج سالگی با فقدان مادرش مواجه شد و در سن پانزده سالگی، پدرش را نیز از دست داد.

قلمداران پس از این تجربیات سخت در جوانی، در سن سی سالگی به خدمت اداره فرهنگ قم درآمد. در طول زندگی‌اش، او به نویسندگی پرداخته و مقالاتی را در نشریات مختلف از جمله «استوار» و «سرچشمه» در قم و «وظیفه» در تهران منتشر کرد. همچنین، مجله «یغما» و مجله «حکمت»، که شخصیت‌هایی همچون سید محمود طالقانی و مهدی بازرگان در آن قلم می‌زدند، مقالات و اشعار وی را چاپ کردند.

عقاید و باور‌های قلمداران

حیدرعلی قلمداران در دوران جوانی به آثار محمد خالصی علاقه‌مند شد و آنها را ترجمه کرد. در مقالاتش که در نشریات مختلف منتشر می‌شد، وی همواره بر اصلاح دین، زدودن خرافات و بازگشت به قرآن تأکید می‌کرد. از این‌رو، او به نقد گرایش‌های غلوآمیز و موضوعاتی مانند شفاعت، زیارت و اعتقاد به خمس پرداخت. کتاب «راه نجات از شّر غُلات» یکی از آثار مهم وی در این زمینه است که به نقد و رد این مفاهیم پرداخته است. همچنین، کتاب «شاهراه اتحاد»، که به نقد اعتقاد رایج شیعه در مورد امامت می‌پردازد، از دیگر آثار او به شمار می‌آید. به دلیل دیدگاه‌های متفاوتش با عقاید شیعه، برخی از محافل وی را متمایل به وهابیگری دانسته‌اند.

آشنائی با شخصیت‌ها

حیدرعلی قلمداران با شخصیت‌های برجسته‌ای مانند محمد خالصی ارتباط داشت و کتاب‌های وی را ترجمه کرده بود. آثار مهمی مانند «المعارف المحمدیه»، «الإسلام سبیل السعادة والسلام»، و کتاب سه جلدی «إحیاء الشریعه» در این دوران به دست وی ترجمه شد. همچنین، وی روابط نزدیکی با مهدی بازرگان داشت و پس از آزادی بازرگان از زندان، چهار مرتبه برای دیدار با قلمداران به قم سفر کرد. علی شریعتی نیز به قلمداران ارادت خاصی داشت و وی را در شکل‌گیری افکار خود مؤثر دانسته بود. با این حال، دیدار آنها هرگز صورت نگرفت.

ترور و زندان

پس از انقلاب ۱۳۵۷، حیدرعلی قلمداران در تابستان ۱۳۵۸، هنگامی که در روستا به سر می‌برد، هدف ترور قرار گرفت. مهاجم ناشناس شبانه به خانه او وارد شد و در حالی که وی در خواب بود به او شلیک کرد. گلوله به گردن وی برخورد کرده و تنها پوست او را زخمی کرد. او در اواخر عمرش و پس از دو سکته مغزی، به دست مقامات دستگیر و به زندان ساحلی قم منتقل شد، اما با وساطت حسینعلی منتظری، قائم مقام خمینی، آزاد شد.

وفات

حیدرعلی قلمداران در ۱۵ اردیبهشت ۱۳۶۸ پس از هشت سال بیماری درگذشت و در قبرستان باغ بهشت قم به خاک سپرده شد.

آثار

حیدرعلی قلمداران آثار زیادی را در طول زندگی خود تألیف و ترجمه کرده است که بسیاری از آنها در زمینه فقه، اصلاحات دینی و نقد گرایش‌های مذهبی است. برخی از آثار او شامل این مواردند:

ترجمه کتاب «المعارف المحمدیه» تألیف شیخ محمد خالصی‌زاده با عنوان «معارف محمدیه».

ترجمه رساله عملیه سه جلدی «إحیاء الشریعه فی مذهب الشیعه» با عنوان «آیین جاویدان».»

تألیف کتاب مشهور «ارمغان آسمان» که مورد توجه و مطالعه قرار گرفت.

کتاب «زکات»، که با همکاری مهدی بازرگان در سال ۱۳۵۱ منتشر شد.

کتاب «خمس»، که ردیه‌هایی از شخصیت‌هایی، چون ناصر مکارم شیرازی و رضا استادی بر آن نوشته شد.

کتاب «شاهراه اتحاد»، که در آن به نقد اعتقاد شیعه در مورد امامت پرداخته بود و به صورت مخفیانه منتشر شد.

حیدرعلی قلمداران در عرصه فکری و دینی تأثیرات زیادی گذاشت و به عنوان یکی از شخصیت‌های مطرح اصلاح‌طلب در تاریخ معاصر ایران شناخته می‌شود.